Algo máis de 45 millóns de persoas respiraron aire contaminado durante 2018 en España. O informe anual de calidade do aire de Ecoloxistas en Acción conclúe que o 97 % da poboación e o 92 % do territorio estiveron expostos a uns niveis de contaminación que superan as recomendacións da Organización Mundial da Saúde. A pesar das abundantes choivas, o cambio climático e o repunte na queima de combustibles fósiles manteñen un problema que afecta á saúde da cidadanía, pero tamén aos cultivos, bosques e espazos naturais.
O informe elaborado por Ecoloxistas en Acción analiza os datos recolleitos en case 800 estacións oficiais de medición instaladas en todo o Estado español, entre elas por segundo ano consecutivo as dos portos estatais. Presenta datos exhaustivos da calidade do aire, desagregados por comunidades autónomas e por substancias contaminantes.
Galicia
Durante o ano 2018, recompiláronse os datos de 54 estacións de control da contaminación, pertencentes ás redes da Xunta de Galicia, dos Concellos da Coruña e Ourense, de EMEP/ VAG/CAMP, dos portos do Estado da Coruña e Ferrol e de distintas instalacións industriais. As autoridades portuarias de Marín, Vigo e Vilagarcía de Arousa carecen de medidores da calidade do aire.
Unha particularidade de Galicia é que a zonificación do seu territorio para os efectos da avaliación da calidade do aire é diferente segundo o contaminante considerado, presentando cinco zonificacións distintas. Para este informe manexouse preferentemente a zonificación establecida para o dióxido de nitróxeno.
Hai que notar que a páxina Web autonómica de calidade do aire non ofrece datos en tempo real das 34 estacións das redes industriais e portuarias nin das 4 das redes municipais e só permite a descarga de datos horarios históricos para seguir a evolución da contaminación en períodos máximos dun mes. Resulta elemental por iso que a Xunta de Galicia esfórcese por mellorar a información da calidade do aire na súa Comunidade.
En Galicia os contaminantes que máis incidencia presentaron en 2018 foron as partículas PM10 e PM2,5, o dióxido de xofre e o ozono troposférico. As partículas PM10 e PM2,5 afectaron principalmente os núcleos urbanos da Coruña, Ferrol, Lugo, Ourense, Pontevedra, Santiago e Vigo. En todos rexistráronse superacións dos valores medios anuais e/ou diarios recomendados pola OMS para ambos os contaminantes. Os peores rexistros tiveron lugar un ano máis na estación Torre de Hércules da Coruña, na que se produciron 31 superacións do valor límite diario establecido na normativa, cando se permiten ata 35 superacións, sendo o primeiro ano desde 2013 en que non se incumpriu o estándar legal; aínda que a avaliación do devandito incumprimento legal queda pendente dos descontos por achega natural (neste caso destaca a influencia do aerosol mariño) que realice a Administración, tras o procedemento regulamentario.
Tamén se rexistraron superacións destacables dos valores medios anual e/ou diario recomendados pola OMS para PM10 e/ou PM2,5 nas estacións coruñesas de Riazor, Castrillón, San Diego, Santa Margarita e A Grela, así como nas da Alameda (Ourense), San Caetano (Santiago), Este (Vigo) e Casa do Mar (Ferrol). Fóra das cidades galegas, a diferenza de anos anteriores, non se produciron concentracións notorias nas estacións das redes industriais.
Durante 2018, tamén se detectaron superacións da concentración media diaria de dióxido de xofre (SO2) recomendada pola OMS en varias estacións do territorio galego, situadas en lugares próximos a grandes industrias e portos. Máis concretamente, as superacións tiveron lugar en catro das sete estaciones da Coruña que miden este contaminante, así como en Pastoriza (Arteixo), en Oural (Sarria, Lugo) e en Xove (Lugo), baixo a influencia das emisións da área industrial e portuaria de Arteixo-A Coruña, de Cementos Cosmos e de Alcoa San Cibrao, respectivamente.
Os peores niveis de SO2 tiveron lugar ao redor da refinería de petróleo de Repsol na Coruña, nas estacións de Pastoriza ao Suroeste e A Grela ao Nordés, con 61 e 43 días de superación do valor recomendado, respectivamente, así como na estación situada ao sur da fábrica de cemento da empresa Cementos Cosmos S.A, en Oural (Sarria), con 50 superacións do devandito valor diario.
En relación ao transporte marítimo, destacan os elevados niveis de dióxido de nitróxeno (NON2) detectados no porto da Coruña, excedendo con 43 μ g/ m3 o valor límite anual, establecido pola lexislación para este contaminante en 40 μ g/ m3 . Evidénciase así un problema que puidese estar a afectar á calidade do aire das áreas residenciais máis próximas da Coruña. O ozono troposférico afectou sobre todo o sur de Galicia e ás aglomeracións da Coruña, Ferrol, Santiago e Vigo. As estacións de Castrillón, Santa Margarita (A Coruña), A Cabana (Ferrol), Campus e San Caetano (Santiago), Coia (Vigo), Noia (A Coruña), Laza (Ourense) e Campelo, Xinzo de Limia e Ponteareas (Pontevedra) excederon o valor octohorario recomendado pola OMS en máis de 25 días, que é a referencia anual (na media de tres anos) establecida pola normativa para avaliar o ozono troposférico. Noutras seis estaciones situadas na zona norte de Galicia (Lalín en Pontevedra, Fraga Redonda, Louseiras e Mourence ao redor da central térmica de carbón das Pontes, Centro Cívico xunto á refinería da Coruña e O Saviñao en Lugo), excedeuse tamén devandito nivel.
Ningunha estación superou o máis laxo obxectivo legal para a protección da saúde no trienio 2016-2018, sendo xeneralizadas e relativamente frecuentes en 2018 as superacións do obxectivo a longo prazo. Por último, as estacións de Campelo e Ponteareas sufriron en conxunto dez superacións do limiar de información á poboación, no episodio de alta contaminación da primeira semana de agosto.
Tampouco se incumpriu o obxectivo legal para a protección da vexetación no quinquenio 2014-2018, aínda que a metade das estacións que mediron ozono excederon o obxectivo a 44.
A calidade do aire no Estado español durante 2018
Ano no que aumentaron significativamente os niveis deste contaminante secundario. En todo caso, convén sinalar que debido ás características climáticas de Galicia (inestabilidade frecuente, altas precipitacións e baixa radiación solar) a formación de ozono é moderada, evitando que se alcancen as elevadas concentracións que teñen lugar noutros territorios do Estado español.
Finalmente, hai que notar que para a elaboración deste informe só se dispuxo de información sobre os niveis de hidrocarburos aromáticos policíclicos (HAP) e metais pesados (arsénico, cadmio, níquel e chumbo), cuxa avaliación é obrigada, nas estacións de Riazor e Torre de Hércules (A Coruña), Campus (Santiago), Oeste (Vigo), Lugo, Ourense e Sur (Cementos Cosmos).
Na primeira por segundo ano consecutivo alcanzouse o obxectivo legal establecido para o canceríxeno benzo(α) pireno en 1 ng/m3 , a segunda peor situación durante 2018 en todo o Estado español, relacionada probablemente coas emisións de Alcoa A Coruña e SGL Carbon (hoxe Showa Denko Carbon). Nas demais estacións citadas desbordouse a recomendación da OMS, de 0,12 ng/m3. Esta circunstancia aconsella ampliar as medicións deste contaminante, relacionado coa queima de biomasa en caldeiras e incendios forestais e coa industria metalúrxica, así como adoptar medidas de redución das emisións.
O cadro xeral que presenta Galicia é o dun territorio con catro principais fontes de contaminación: algunhas grandes industrias, as centrais termoeléctricas de carbón, o tráfico marítimo e o tráfico rodado das grandes urbes. A contaminación xerada desde estes grandes focos de emisión esténdese polo resto do territorio galego afectando a zonas máis afastadas e rurais na forma de ozono troposférico, especialmente ao sur da Comunidade e a sotavento da central térmica de carbón de Endesa nas Pontes e da refinería de Repsol na Coruña.
Como consecuencia, a totalidade da poboación galega respira un aire prexudicial para a saúde segundo as recomendacións da OMS, e un terzo do territorio está exposto a niveis de ozono
que danan a vexetación.
O Plan de Mellora da Calidade do Aire da Coruña, aprobado pola Xunta de Galicia en 2011, referido á superación do valor límite diario legal de partículas PM10, pode ter algún resultado práctico ao evitarse en 2018 por primeira vez desde 2013 o seu incumprimento legal, circunstancia na que pode incidir tamén a conxuntura meteorolóxica.
Entre as súas principais conclusións, destacan
– En 2018, produciuse unha redución xeral dos niveis de contaminación atmosférica por partículas en suspensión ( PM10 e PM2,5), dióxido de nitróxeno (NON2) e dióxido de xofre (SO2 ) –non así por ozono troposférico (Ou3)–, recuperando aparentemente a tendencia decrecente destes contaminantes iniciada en 2008 coa crise económica, o que explica a melloría da situación e a menor poboación e territorio afectados.
– O informe de Ecoloxistas en Acción toma como referencia os valores máximos de contaminación recomendados pola Organización Mundial da Saúde (OMS) e o obxectivo a longo prazo para protexer a vexetación establecido pola Unión Europea. De acordo a eses niveis, o aire contaminado afectou en 2018 a 45,2 millóns de persoas no Estado español, o 97 % da súa poboación, así como a 465.000 quilómetros cadrados, o 92 % do territorio.
– Se se toman os estándares da normativa, máis laxos que as recomendacións da OMS, a poboación que respirou aire contaminado por encima dos límites legais foi de 14,9 millóns de persoas, un terzo do total e 2,6 millóns de afectados menos respecto a 2017. E a superficie exposta a niveis de contaminación que danan a vexetación alcanzou 254.000 km2, a metade do territorio español e 42.000 km2 menos que no ano anterior.
– As elevadas precipitacións e a inestabilidade atmosférica han reducido os episodios de contaminación, contribuíndo de maneira importante a mellorar a calidade xeral do aire. O inverno e o outono resultaron húmidos, o que favoreceu a dispersión e deposición dos contaminantes tipicamente invernais (NON2 e partículas). En cambio, a pesar das fortes choivas primaverais, a prolongada calor estival mantivo elevadas os niveis de ozono.
– A principal fonte de contaminación en áreas urbanas, onde se concentra a maior parte da poboación, é o tráfico rodado. En determinadas áreas fabrís e na contorna das grandes centrais termoeléctricas de carbón e outros combustibles fósiles son estas fontes industriais as que condicionan de maneira decisiva a calidade do aire. O transporte marítimo ten gran repercusión na calidade do aire dos portos e as rexións litorais.
– O ozono troposférico é o contaminante que presentou unha maior extensión e afección á poboación, cuns niveis que se manteñen estacionarios ou mesmo á alza. Isto débese ao incremento das temperaturas medias e das situacións meteorolóxicas extremas (ondas de calor) durante o verán, como resultado do cambio climático. Durante o ano 2018, pola prolongada calor estival, a maior parte da poboación e o territorio españois han seguido expostos a concentracións de ozono perigosas para a saúde humana e vexetal.
– As partículas ( PM10 e PM2,5), o dióxido de nitróxeno (NON2) e o dióxido de xofre (SO2) no aire afectaron a dous terzos da poboación do Estado. Seguen, por tanto, sendo unha seria ameaza para a saúde, a pesar de que o ano pasado recuperouse a tendencia á baixa destes contaminantes que se iniciou en 2008, coa crise económica, exceptuando 2015 e 2017.
– O descenso da contaminación do aire é consecuencia en primeira instancia da conxuntura meteorolóxica, caracterizada por unha maior inestabilidade atmosférica, e en menor medida da redución da produción eléctrica en centrais térmicas de carbón, petróleo e gas. Con todo, o cambio de ciclo económico segue conlevando o aumento da queima de combustibles fósiles no transporte e a industria, recuperando os niveis do ano 2012.
– A contaminación do aire debería abordarse como un problema de primeira orde. Cada ano rexístranse ata 30.000 mortes prematuras no Estado español por afeccións derivadas da contaminación do aire, segundo a Axencia Europea de Medio Ambiente ( AEMA). A información á cidadanía non é nin adecuada nin axustada á gravidade do problema.
– Os custos sanitarios derivados da contaminación atmosférica representan polo menos 50.000 millóns de dólares ao ano, un 3,5% do PIB español, segundo o Banco Mundial, sen considerar o custo dos danos provocados sobre os cultivos e os ecosistemas naturais.
– Os Plans de Mellora da Calidade do Aire son obrigatorios segundo a lexislación vixente. Pero, en moitos casos non existen, e noutros son inefectivos por falta de vontade política. O Plan Aire II do Goberno Central non é máis que un documento de boas intencións, sen rango legal, nin mecanismos eficaces, nin financiamento. En cambio, o bo resultado do Plan A de o Concello de Madrid vese ameazado coa posible reversión da súa medida estrela, Madrid Central, unha pésima noticia cuxas consecuencias de todo tipo non se calibraron.
– Unha decena de Comunidades Autónomas seguen incumprindo a súa obrigación de elaborar plans de loita contra o ozono. Por primeira vez en España, en 2018 un tribunal rexional como o de Castela e León declarou a obrigación das administracións autonómicas de elaborar os devanditos plans na zona onde se incumpren os obxectivos legais. A inactividade do Goberno central nesta materia está vista para sentenza na Audiencia Nacional.
– A única forma de mellorar a contaminación do aire nas cidades é diminuír o tráfico motorizado, potenciando o transporte público, a bicicleta e o tránsito peonil. Tamén é necesario promover o aforro enerxético, adoptar as mellores técnicas industriais dispoñibles, pechar as centrais térmicas de carbón, penalizar o diésel e declarar unha área de control das emisións do transporte marítimo no Mediterráneo como as do Báltico e o Mar do Norte.
Informe anual de calidade do aire de Ecoloxistas en Acción
Noticias de última hora en Vigo. Te contamos todo lo que sucede en nuestra ciudad. Desde los sucesos más relevantes hasta artículos de opinión y de interés.